My father was an engineer, and my mother, though less educated, was devout. Therefore my mother handled the religious and ancestral rituals at home. In the past, marriages were arranged by the elders to uphold traditions. There was an understanding that the responsibility of maintaining traditions fell on the woman who married in to the family. Accordingly, most of the family rituals were observed by my mother. Since I married according to my own choice, I was not comfortable with this condition from the beginning. Nowadays, education has brought many changes. Traditional practices are only accepted if they stand the test of logic. My parents understood that we children would not follow the family rituals, so they never opposed it. They took the stance,”we will observe them as long as we live, after us, you do as you see fit.” My mother continued to follow the family traditions until her death. Now, both my parents are no longer alive. But if our family’s traditions are a part of our identity in society, then why not follow them ? Why not do what seems right after logical consideration ? My father used to say,’find God in people’. While my mother would say that though God may not be in a stone idol, if you meditate on it with faith, you will find a path to God. When tested logically, both of their beliefs now seems valid. However the reason for abandoning the family traditions now feels irrational to me.

वडील अभियंता तर आई कमी शिकलेली पण श्रद्धाळू होती. त्यामुळे घरातील देवधर्म आणि कुळाचार हे आईच पहात होती. पूर्वी घरातील वडीलधारी मंडळींच्या पसंतीने लग्ने लावून दिली जायची ती मुळातच परंपरा पाळल्या जाव्यात म्हणून. घरातील परंपरा पाळण्याची जबाबदारी ही त्या घरात लग्न करून येणाऱ्या स्त्रीची असते असा काहीसा समज असावा. त्यानुसार आमच्या घरात पाळले जाणारे कुळधर्म कुळाचार हे बहुतेक आईच बघत होती. मी माझ्या पसंतीने लग्न केलेले असल्याने सुरुवातीपासूनच मला ही अट मान्य नव्हती. आता शिक्षणामुळे बरेच बदल झालेत. पारंपारिक गोष्टी तर्काच्या कसोटीवर तपासूनच त्या पटल्या तर स्वीकारल्या जातात. अर्थात आम्ही मुले कुळधर्म-कुळाचार  पाळणार नाहीत याची जाणीव आई-वडिलांना असल्यामुळे त्यांनी कधी विरोध केला नाही. ‘आम्ही जिवंत असेपर्यंत पाळणार. पुढे तुम्हाला कसे वागायचे तसे वागा’, अशी भूमिका घेत आईने मरेपर्यंत कुळधर्म पाळला. आता आई आणि वडील दोघेही नाहीत. पण आपला कुळधर्म हीच जर समाजात आपली ओळख असेल तर मग तो का पाळायचा नाही ? तर्काच्या कसोटीवर योग्य वाटते ते का करू नये ? वडील म्हणायचे,”माणसात देव शोध”. तर आई म्हणायची, दगडाच्या मूर्तीत कदाचित देव नसेल. पण त्या मूर्तीसमोर ध्यान लावून बसलात तर देव शोधण्याचा मार्ग तुम्हाला नक्की मिळेल. दोघांचेही म्हणणे तर्काच्या कसोटीवर तपासले तर आत्ता ते योग्यच वाटते. पण कुळधर्म सोडण्याचे माझे कारण मला आता अतर्क्य वाटू लागले आहे.