“व्यक्तीची पत आणि दर्जा पाहून भेटवस्तू दिल्या जातात…!”

A festival is a celebration of joy, and the tradition of giving gifts with good wishes to double that joy—when did this start around the world? There’s no specific reference available. However, from the very beginning, religion, festivals, and traditions held a special significance for all sections of society. Rather than being attracted to the novelty of these customs, the primary objective was to increase closeness through the joy of celebrations. From this, the practice of giving gifts and conveying good wishes to one another might have emerged. Eventually, though, “gifts” became a corrupting influence in society. The beautiful concept of giving gifts may have become tainted, as it turned into a business practice where gifts were given based on a person’s status and reputation.

There is a widespread misconception that giving gifts is a Western tradition. However, a glance into religious texts or history reveals that this practice has existed since ancient times. During the era of monarchies, it was customary to give regions, palaces, forts, or even half of a kingdom as gifts.

• For many years, I have viewed gifts as a form of “temptation,” and for this reason, I would politely refuse gifts during festivals, accepting only the good wishes. Working in the field of journalism requires careful attention to ensure that one’s integrity remains untarnished by any form of corruption. However, friends and relatives still give you gifts, and you have to accept them to maintain the “sweetness” of those relationships.
• Some people, even knowing that you do not accept gifts, intentionally go ahead and send gifts to your home without asking. In such cases, even the person who does not want to accept gifts has no choice. Currently, we are in the midst of the state assembly elections, and I am certain that attempts will be made to secure votes by sending gifts through some medium or another.
• Of course, even the act of giving gifts follows a hierarchy. You are included in the gift-giving category based on your social standing and reputation. No matter how much we talk about accepting equality, the reality is that this “hierarchy” never truly goes away. The system of categorizing even pure joy is one of the most powerful forces in society, and that is the real reason behind it.
• After expressing so much about gifts, I am now certain you will not send me any! Nevertheless, heartfelt Diwali wishes to all of you…

सण म्हणजे आनंदोत्सव, हा आनंद द्विगुणित व्हावा अशा शुभेच्छा देत एकमेकांना भेटवस्तू देण्याची पद्धत जगात केंव्हा सुरू झाली ? याचा संदर्भ मिळत नाही. मात्र सुरुवातीपासूनच धर्म, उत्सव, परंपरा यांचं समाजातील सर्वच घटकात अप्रूप होते. यातील नावीन्य त्यांना आकर्षित करत होते की नाही यापेक्षाही आनंदोत्सवाच्या निमित्ताने जवळीकता वाढविणे हा प्रमुख उद्देश होता. यातूनच एकमेकांना “भेटवस्तू” देवून शुभेच्छा देण्याची प्रथा रूढ झाली असावी. पुढे “भेटवस्तू” हीच समाजाला भ्रष्टाचारी बनवणारी कीड ठरली. अर्थात व्यक्तीची पत आणि दर्जा पाहून भेटवस्तू देण्याची व्यावसायिक प्रथा निर्माण झाल्याने भेटवस्तू देणे ही सुंदर संकल्पना भ्रष्ट झाली असावी.

भेटवस्तू देणे ही एक पाश्चात्य पद्धत आहे, असा गैरसमज उगीचच पसरवला जातो. अगदी पुरातन काळापासून ही पद्धत सुरू असल्याचे धर्मग्रंथ किंवा इतिहासात डोकावले की लक्षात येते. राजेशाहीच्या काळात तर प्रदेश, राजवाडे, किल्ले किंवा अर्धे राज्य भेट देण्याची प्रथा होती.

• मी मात्र कित्येक वर्षे गिफ्ट्सकडे “लालूच” दाखविण्याचा प्रकार म्हणून पहात असल्याने सणासुदीला मिळणाऱ्या गिफ्ट्स अगदी नम्रपणे नाकारत असे. नुसत्याच शुभेच्छा स्वीकारत असे. कारण पत्रकारितेच्या क्षेत्रात काम करत असल्याने चारित्र्याला कोणत्याही स्वरूपात भ्रष्टाचाराचा डाग लागू नये याची काळजी घ्यावी लागते. पण सहकारी मित्र, नातेवाईक हे तुम्हाला भेटवस्तू देतच असतात आणि तुम्हाला त्या स्वीकाराव्या लागतात. कारण त्यांच्याशी असलेल्या नात्यातील “गोडवा” टिकवायचा असतो.
• तुम्ही भेटवस्तू स्वीकारत नाही हे माहीत असतानाही तुमच्या परस्पर तुमच्या घरी भेटवस्तू पाठवून देण्याचा आगाऊपणा देखील काहीजण मुद्दाम करत असतात. अशावेळी भेटवस्तू न स्वीकारणाऱ्या व्यक्तीचा देखील नाईलाज होत असतो. सध्या आमच्याकडे विधानसभा निवडणुकीची धामधूम सुरू झालीय. त्यामुळे कोणत्या न कोणत्या माध्यमातून “गिफ्ट्स” पाठवून आपले मत आरक्षित करण्याचे प्रकार होतील याची खात्री आहे.
• अर्थात या भेटवस्तू देण्याची देखील वर्गवारी केलेली असते. तुमचे समाजातील स्थान, दर्जा पाहूनच भेटवस्तू देण्याच्या वर्गवारीत तुम्हाला समाविष्ट केले जात असते. कितीही समानतेचा स्वीकार केला असल्याचे सांगितले जात असले तरी “वर्गवारी” काही केल्या संपत नाही हेच खरे. निर्भेळ आनंदाचे देखील वर्गीकरण करणारी यंत्रणा समाजात सर्वात ताकदवान आहे हेच त्यामागचे खरे कारण असावे.
• आता भेटवस्तूबद्दल एव्हढं व्यक्त झाल्यावर तुम्ही काही मला भेटवस्तू पाठवणार नाहीत याची खात्री झाली आहे. तरी पण दीपावलीच्या तुम्हा सर्वांना हृदयापासून शुभेच्छा….

:-Mukund Madhukar Hingne.