Today, while chatting with friends, I came across a very profound statement:
“A person, from birth to the age of sixty, remains under the control of various senses for different reasons. However, after sixty, one struggles to bring all those senses under their control.”

This thought-provoking statement struck a chord with me. Once the conversation ended, I found myself reflecting deeply on this idea. Truly, if the struggle for existence with oneself is what we call life, does it mean that life presents itself in a different role at every stage of age? Is this the realization we experience as we journey through life?

• From birth itself, a person is under the control of different senses for various reasons. Focusing on this statement allows us to study the changes that occur in us through our senses at each stage of life. In fact, we become more aware of how our senses have influenced and shaped us at every stage.
• From birth, a person remains under the influence of different senses at various stages of life. In childhood, driven by the need for survival and the curiosity to explore the world, one relies heavily on the senses of touch, taste, and sight. In youth, the journey of attraction, ambition, and self-realization primarily engages the senses of hearing, sight, and speech. During adulthood, burdened by responsibilities, a person focuses more on intellect and thoughts, rarely attempting to control the senses.
• However, after the age of sixty, the scenario changes. The senses begin to tire, and the struggle to regulate them intensifies. This struggle often leads a person toward the path of self-discovery and prompts them to view life from a different perspective. The role of the senses changes at every stage, becoming an integral part of one’s life journey.
• The senses, which demand material pleasures in earlier stages, start seeking mental and emotional fulfillment in the form of spiritual contentment after sixty. They guide a person toward self-realization and encourage the pursuit of inner peace and understanding.

“आयुष्य वयाच्या प्रत्येक टप्प्यावर वेगळी भूमिका घेवून उभे राहते…!”

आज मित्रांबरोबर गप्पा मारताना एक फार सुंदर वाक्य कानावर पडलं. “माणूस जन्मापासून वयाच्या साठीपर्यंत वेगवेगळ्या कारणांसाठी वेगवेगळ्या इंद्रियांच्या ताब्यात असतो. वयाच्या साठीनंतर मात्र तो सर्व इंद्रियांना आपल्या ताब्यात ठेवण्यासाठी संघर्ष करत असतो.” हेच ते अंतर्मुख करणारे वाक्य कानावर पडले. गप्पा संपल्यावर मी मात्र या वाक्याच्या अनुषंगाने अंतर्मुख झालो. खरंच….. आपलाच आपल्याशी अस्तित्वासाठी केलेला संघर्ष यालाच जर आपण आयुष्य म्हणत असू तर मग आयुष्य वयाच्या प्रत्येक टप्प्यावर वेगळी भूमिका घेवून आपल्या समोर उभे राहते या विचाराची आपल्याला अनुभूती झाली असे समजायचे का ?

• जन्मापासूनच माणूस वेगवेगळ्या कारणांसाठी वेगवेगळ्या इंद्रियांच्या ताब्यात असतो. या वाक्यावर लक्ष केंद्रित केले तर आपण आपल्या आयुष्यातील वयाच्या प्रत्येक टप्प्यावरील आपल्यातले इंद्रियांमार्फत झालेले बदल अभ्यासू शकतो. किंबहुना वयाच्या प्रत्येक टप्प्यावर इंद्रियांनी आपल्यात जे बदल घडवून आणले त्याविषयी आपण अधिक जागरूक होतो.
• जन्मापासूनच माणूस वयाच्या प्रत्येक टप्प्यावर वेगवेगळ्या इंद्रियांच्या प्रभावाखाली असतो. बालपणात उपजीविकेच्या गरजेसाठी आणि जगाचे अन्वेषण करण्याच्या ओढीने तो जास्तीत जास्त स्पर्श, चव, आणि दृष्टी या इंद्रियांवर अवलंबून असतो. तारुण्यात, आकर्षण, महत्त्वाकांक्षा, आणि आत्मसिद्धीच्या प्रवासात तो मुख्यतः ऐकण्याची, पाहण्याची आणि बोलण्याची ताकद वापरतो. प्रौढत्वात जबाबदाऱ्यांच्या ओझ्याखाली तो आपल्या विचारांवर आणि बुद्धीवर लक्ष केंद्रित करतो, पण इंद्रियांवर नियंत्रणाचा प्रयत्न फारसा करत नाही.
• मात्र, वयाच्या साठीनंतर मात्र परिस्थिती बदलते. इंद्रिये थकू लागतात, आणि त्यांना संयमित ठेवण्याचा संघर्ष सुरू होतो. याच संघर्षातून, माणूस आत्मशोधाचा मार्ग पकडतो आणि आयुष्याला एका वेगळ्या दृष्टिकोनातून पाहण्याचा प्रयत्न करतो. प्रत्येक टप्प्यावर या इंद्रियांची भूमिका बदलत जाते, आणि ती माणसाच्या जीवनप्रवासाचा अविभाज्य भाग बनते. भौतिक सुखाची मागणी करणारी इंद्रिये माणसाच्या वयाच्या साठी नंतर मात्र त्याच्याकडून मानसिक आणि भावनिक पातळीवर अध्यात्मिक सुखाची मागणी करायला लागतात. माणसाला आत्मशोधासाठी प्रवृत्त करतात.

:-Mukund Madhukar Hingne.