Albert Einstein, a German-born Jewish physicist and Nobel Prize laureate, is widely recognized as one of the greatest scientists of all time for his theory of relativity in physics. However, his thoughts on establishing peace, presented against the backdrop of World War II, are equally timeless and relevant.

Einstein famously stated, “Peace cannot be kept by force; it can only be achieved by understanding.” Today, the issue of unrest persists globally, affecting societies, nations, and individuals alike. Peace is a crucial factor for the development of any community, nation, or person. But can peace truly be sustained through force?

Looking at history, it becomes evident that peace imposed through coercion is always temporary. Beneath the surface, suppressed discontent continues to build, and when it erupts, it often leads to even greater turmoil.

Using force to maintain peace is like merely applying a bandage to a wound—it does not heal from within. However, when peace is built on understanding, the wound heals permanently. Therefore, true peace is sustained not by coercion, but through mutual understanding and cooperation.

Can Peace Be Sustained Through Force? :-

Throughout history, there have been numerous attempts to maintain peace through force and oppression. While imposing peace through power may create temporary stability due to fear, it never lasts long. For example, many empires established their rule by the sword, but they eventually collapsed due to public discontent. Attempting to sustain peace through coercion leads to a fragile system, as it lacks genuine acceptance and consent.

True Peace Can Only Be Achieved Through Understanding :-

Real peace can only be attained through mutual understanding. When different sections of society strive to understand each other, show mutual respect, and engage in dialogue, only then can sustainable peace be established.

1. Dialogue and Tolerance – The best way to resolve any conflict is through communication. When two individuals or communities try to understand each other, the intensity of disputes naturally decreases.
2. Cooperation and Mutual Trust – Collaboration between people fosters harmony instead of conflict. This is essential for both social and political stability.
3. Education and Awareness – Education is the key to instilling the values of peace. It helps individuals develop wisdom and a broader perspective, leading to a more peaceful society.

“शांतता बळाच्या जोरावर टिकवता येत नसते….!”

भौतिकशास्त्रातील सापेक्षतावादावर सिध्दांत मांडणारे जर्मनीचे ज्यू वंशीय, नोबेल पुरस्कार प्राप्त अल्बर्ट आईन्स्टाईन हे सार्वकालिक सर्वश्रेष्ठ शास्त्रज्ञ म्हणून आपल्याला परिचित आहेत. दुसऱ्या महायुद्धाच्या पार्श्वभूमीवर त्यांनी मांडलेला शांतता प्रस्थापित करणारा विचार देखील सर्वकाळात लागू होणारा असाच आहे. आईन्स्टाईन म्हणतात की, “शांतता बळाच्या जोरावर टिकवता येत नाही; ती फक्त समजुतीने साध्य करता येते.” आज जगभरात सगळीकडे हाच ‘अशांतता’ हा एकच प्रश्न सतावतोय. शांतता हा कोणत्याही समाजाच्या, राष्ट्राच्या आणि व्यक्तीच्या विकासासाठी महत्वाचा घटक आहे. मात्र, ही शांतता बळाच्या जोरावर कायम ठेवता येते का ? इतिहासाचा विचार केला तर हे स्पष्ट होते की, जबरदस्तीने लादलेली शांतता तात्पुरती असते आणि तिच्यामागे दडलेल्या असंतोषाचा स्फोट केंव्हाही होवू शकतो.

शांततेसाठी बळाचा वापर करणे म्हणजे एका जखमेवर फक्त मलम लावण्यासारखे आहे—ती जखम आतून बरी होत नाही. परंतु, समजुतीचा आधार घेतल्यास ती कायमस्वरूपी भरून निघते. त्यामुळे शांतता ही जबरदस्तीने नव्हे, तर परस्पर समंजसपणा आणि सहकार्यानेच टिकवता येते.

बळाच्या जोरावर शांतता टिकते का?

बळ आणि दडपशाहीच्या माध्यमातून शांतता राखण्याचे अनेक प्रयत्न इतिहासात झाले आहेत. बलपूर्वक शांतता टिकवण्याचा प्रयत्न केल्यास भीतीमुळे तात्पुरती स्थिरता येते, परंतु ती दीर्घकाळ टिकत नाही. उदा. अनेक साम्राज्यांनी तलवारीच्या जोरावर सत्ता स्थापन केली, पण जनतेच्या असंतोषामुळे ती लवकरच कोसळली. जबरदस्तीने शांतता राखण्याचा प्रयत्न म्हणजे एक प्रकारची कुचकामी व्यवस्था निर्माण करणे होय, कारण त्यात स्वाभाविक सहमतीचा अभाव असतो.

समजुतीने साध्य होणारी खरी शांतता :-

खरी शांतता समजुतीनेच मिळू शकते. जेव्हा समाजातील विविध घटक एकमेकांना समजून घेतात, परस्परांचा आदर करतात आणि संवाद साधतात, तेव्हाच टिकाऊ शांतता निर्माण होते.

1. संवाद आणि सहिष्णुता :– कोणत्याही वादाला संपवण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे संवाद. जेव्हा दोन व्यक्ती किंवा समुदाय एकमेकांना समजून घेण्याचा प्रयत्न करतात, तेव्हा संघर्षांची तीव्रता कमी होते.
2. सहकार्य आणि परस्पर विश्वास :– परस्परांमधील सहकार्यामुळे संघर्षांऐवजी सुसंवाद वाढतो. सामाजिक आणि राजकीय स्थैर्यासाठी हे महत्त्वाचे आहे.
3. शिक्षण आणि जनजागृती :– शांततेचा विचार रुजवण्यासाठी शिक्षण हाच खरा मार्ग आहे. शिक्षणामुळे माणसाला समजूतदारपणा आणि व्यापक दृष्टी मिळते.

:-Mukund Madhukar Hingne.