Gautam Buddha says, “Desires do not let a person live, and a person does not let desires die. That is why he remains troubled throughout his life.” This concept reflects a person’s mental, social, and spiritual state. A person chasing desires is constantly striving to attain something, yet, at the same time, those very desires prevent him from finding peace. This internal struggle is the primary cause of his suffering and restlessness.

A person needs willpower to drive life forward, but excess can lead to restlessness. The key to mental peace lies in controlling one's desires.

"Excessive desires do not let a person truly live, nor can he completely abandon them. That is why it is essential to learn the art of living with contentment."

1. Desire and Discontent :-

Desire is an intense urge to attain, experience, or regain something lost. When a person fulfills one desire, a new one immediately arises, keeping him in a never-ending race.

For example, a poor man desires wealth and works hard to earn it. Once he has money, he wants a better house. After getting a house, he seeks prestige. Once he gains prestige, even bigger dreams take shape in his mind. This cycle is endless.

A person seeks happiness in fulfilling desires, but the truth is that even after achieving them, he remains unsatisfied. That is why he is constantly restless.

2. Why is it difficult to eliminate desires? :-

A person cannot easily abandon desires because they become an integral part of his existence. Human growth itself is driven by desires. A child wishes for toys, a young person aspires for a career, money, and love, while an elderly person longs for respect and peace.

These desires provide motivation to live, but at the same time, they prevent a person from being truly at peace. As a result, he carries the burden of desires throughout his life.

3. Desire and Stress :-

When a person relentlessly chases his desires and fails to fulfill them, he experiences stress, which affects both his mental and physical health.

• Disappointment due to unfulfilled expectations
• Frustration from failure
• Envy arising from others’ success
• Guilt over personal shortcomings

These factors create persistent stress in life. Instead of enjoying the success he has achieved, a person keeps focusing on what he still lacks.

4. There is no peace without letting go of desires :-

Every individual must evaluate their desires—distinguishing between essential and unnecessary ones.

• Appreciate what you already have.
• Let go of meaningless desires.
• Avoid struggling for things that are not truly needed.

Great saints, philosophers, and spiritual leaders have emphasized this principle. Buddha said, “Craving is the root of suffering.”

5. How to use desires wisely? :-

Completely eliminating desires is difficult, but they can be controlled. Desires should serve as motivation rather than taking control of the mind.

• Give your desires a purpose – Do not desire out of mere greed; ensure they have a positive intention.
• Understand the difference between necessity and greed.
• Avoid excessive ambition that leads to suffering.
• Live in the present—do not waste life worrying about the future.

“इच्छा आणि माणसाचे जीवन म्हणजे अंतहीन संघर्ष…!”

“गौतम बुद्ध म्हणतात की, इच्छा माणसाला जगू देत नाही, आणि माणूस इच्छेला मरू देत नाही. म्हणूनच तो आयुष्यभर त्रासलेला असतो.” ही संकल्पना माणसाच्या मानसिक, सामाजिक आणि आध्यात्मिक अवस्थेचे प्रतिबिंब आहे. इच्छांच्या मागे लागलेला माणूस सतत काहीतरी मिळवण्याच्या प्रयत्नात असतो, तर दुसरीकडे, त्याच इच्छांमुळे त्याला शांती लाभत नाही. हा अंतर्गत संघर्षच त्याच्या दुःखाचे आणि अस्वस्थतेचे मुख्य कारण असतो.

माणसाला इच्छाशक्ती ही जीवनाच्या गतीसाठी हवीच, पण अतिरेक झाला तर ती त्याला अशांत करते. इच्छांवर नियंत्रण ठेवणे हेच मानसिक शांतीचे रहस्य आहे.

"अतिरिक्त इच्छा माणसाला जगू देत नाही, आणि तो त्या मारूही शकत नाही. म्हणूनच समाधानाने जगण्याची कला शिकणे आवश्यक आहे."

१. इच्छा आणि असंतोष :- इच्छा म्हणजे काहीतरी मिळवण्याची, अनुभवण्याची किंवा गमावलेली गोष्ट पुन्हा मिळवण्याची तीव्र भावना. माणूस एक इच्छा पूर्ण करतो, तेव्हा त्याला लगेचच नवीन इच्छा निर्माण होते. त्यामुळे तो सतत एका न संपणाऱ्या शर्यतीत असतो. उदाहरणार्थ, एका गरीब माणसाला पैसा हवा असतो. तो मिळवण्यासाठी तो कष्ट करतो. पैसा मिळाल्यावर त्याला चांगले घर हवे असते. घर झाल्यावर प्रतिष्ठा हवी असते. प्रतिष्ठा मिळाल्यावर अजून मोठे स्वप्न त्याच्या डोक्यात येते. हा सारा खेळ न संपणारा आहे. माणूस हा इच्छांच्या पूर्ततेत सुख शोधतो, पण सत्य हे आहे की, त्या पूर्ण झाल्यावरदेखील त्याचे समाधान होत नाही. त्यामुळेच तो कायम अस्वस्थ राहतो.

२. इच्छा संपवणे कठीण का? :-

माणूस इच्छेला सहजासहजी मारू शकत नाही, कारण त्या त्याच्या अस्तित्वाचा भाग बनतात. माणसाची वाढच इच्छांच्या आधारे होत असते. लहान मुलाला खेळण्याची इच्छा असते, तरूण माणसाला करिअर, पैसा आणि प्रेम यांची इच्छा असते. वृद्ध माणसाला सन्मानाची आणि शांततेची आस असते. ही इच्छाच माणसाला जगण्याची प्रेरणा देते, पण त्याचवेळी त्याला शांत बसूही देत नाही. त्यामुळेच तो इच्छांच्या ओझ्याखाली वावरत राहतो.

३. इच्छा आणि ताणतणाव :-

माणूस जेव्हा आपल्या इच्छांच्या मागे लागतो आणि त्या पूर्ण होत नाहीत, तेव्हा तो तणावग्रस्त होतो. याचा परिणाम त्याच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर होतो.

• अपेक्षाभंगामुळे दुःख
• असफलतेमुळे निराशा
• इतरांच्या यशाने निर्माण होणारी असूया
• स्वतःच्या अपयशाबद्दल अपराधीपण

या गोष्टी त्याच्या जीवनात स्थायी तणाव निर्माण करतात. तो मिळवलेल्या यशाचा आनंद घेण्याऐवजी, जे नाहीये त्याचाच विचार करत राहतो.

४. इच्छा सोडल्याशिवाय शांती नाही :-

प्रत्येक माणसाने स्वतःच्या इच्छांचा विचार करायला हवा. कोणत्या इच्छा आवश्यक आहेत आणि कोणत्या निरर्थक, हे ओळखायला हवे.

• प्राप्त गोष्टींचा आनंद घ्या.
• निरर्थक इच्छांचा त्याग करा.
• स्वतःला नको असलेल्या गोष्टींसाठी संघर्ष करू नका.

महान संत, तत्वज्ञ आणि आध्यात्मिक गुरूंनीही हेच सांगितले आहे. बुद्ध म्हणतात, “तृष्णाच दुःखाचे मूळ आहे.”

५. इच्छांचा योग्य उपयोग कसा करावा? :-

इच्छा पूर्णपणे संपवणे अवघड आहे, पण त्यांना नियंत्रित करता येऊ शकते. इच्छांचा उपयोग प्रेरणा म्हणून करावा, पण त्या आपल्या मनावर राज्य करू देऊ नयेत.

• इच्छांना उद्देश द्या :-
  फक्त हव्यासापोटी इच्छा करू नका, तर त्यामागे सकारात्मक उद्देश ठेवा.
• गरज आणि हव्यास यातील फरक समजून घ्या.
• अति महत्त्वाकांक्षा ठेवून स्वतःला त्रास देऊ नका.
• वर्तमानात जगा, आयुष्य भविष्याच्या चिंतेत वाया घालवू नका.

:-Mukund Madhukar Hingne.