Many times, when we see an exceptionally beautiful or attractive person, a certain uneasiness arises in our minds. Some people feel joy, some admire the beauty, while others begin to see themselves as inferior in comparison. This very feeling is called an inferiority complex. But why does this inferiority complex arise?

It usually begins to develop during adolescence. As we grow into adulthood, this complex makes us perceive ourselves as less attractive or ordinary compared to others. When the need for a romantic partner arises in youth, this inferiority complex starts to dominate our minds. The thought “I am not beautiful”, implanted by our own brain, creates a sense of insecurity within us.

Feeling an inferiority complex when seeing a beautiful person is a natural emotion, but it largely depends on our mindset and self-confidence. Instead of getting trapped in society's predefined notions of beauty, it is essential to appreciate our own unique qualities. Confidence, self-love, and personality are far more important than physical beauty, and keeping this in mind helps overcome the inferiority complex with ease.

Psychological, Social, and Personal Reasons Behind Inferiority Complex Due to Beauty

1) Psychological Reasons :-

(A) Insecurity About One’s Own Image :-
Insecurity about one’s physical appearance or overall personality can intensify the inferiority complex. If a person has a negative perception of their beauty or personality, they are more likely to feel inadequate when encountering someone attractive.

(B) Natural Tendency to Compare :-
The human brain naturally compares new experiences with past ones. When we see someone more attractive than ourselves, we subconsciously start comparing. If we feel that we are not as attractive as the other person, our inferiority complex increases.

(C) Fear Due to Lack of Confidence :-
A lack of self-confidence leads to an inferiority complex. If standing in front of a beautiful person makes us feel shy, awkward, or uncomfortable, it is a sign of low confidence.

2) Social Reasons :-

(A) Definitions of Beauty and Societal Expectations :-
Society sets specific standards of beauty, such as fair skin, a well-shaped body, and a charming face. When we do not fit into these predefined norms, we start feeling inferior.

(B) Impact of Social Media :-
Platforms like Instagram, Facebook, movies, and advertisements showcase an exaggerated version of beauty. Filters, makeup, and camera angles create an artificial image of attractiveness. Constant exposure to such images makes us feel inadequate when we meet people who resemble these idealized standards in real life.

(C) Childhood Conditioning and Experiences:
From a young age, we are often told that beautiful people are more successful, get better opportunities, and attract more attention. Growing up with such beliefs places excessive importance on beauty, making us feel inferior when we encounter someone exceptionally attractive.

3) Personal Reasons:

(A) Fear Related to Love and Relationships:
If someone is attracted to a person who is exceptionally beautiful, they may start doubting whether they are good enough for them. This self-doubt fuels the inferiority complex, making them feel unworthy.

(B) Impact of Past Experiences:
If, in the past, someone was mocked, rejected, or underestimated due to their looks or personality, it leaves a deep emotional impact. When they meet an attractive person, those old insecurities resurface.

(C) Lack of Self-Acceptance:
When a person accepts and appreciates themselves as they are, they do not experience an inferiority complex. However, if they constantly feel inadequate, encountering an attractive person amplifies their perceived shortcomings.

How to Overcome Inferiority Complex? :-

1. Stop Comparing :– Every individual is unique. Instead of comparing beauty, success, or personality, focus on your own strengths.
2. Reduce the Influence of Social Media :– Online beauty is often unrealistic, so don’t take it as a benchmark.
3. Build Self-Confidence :– Believe in your skills and qualities. Beauty alone does not define a person’s worth.
4. Accept Yourself :– Appreciate your body, skin, behavior, and abilities.
5. Prioritize Authentic Relationships – Personality is more important than mere physical attraction in relationships.

By focusing on self-acceptance, confidence, and inner qualities, one can easily overcome the inferiority complex triggered by beauty.

“सुंदर व्यक्ती पाहिल्यावरच आपला न्यूनगंड उसळी का मारतो….?”

अनेकदा आपल्याला एखादी अत्यंत सुंदर किंवा आकर्षक व्यक्ती दिसली की आपल्या मनात एक प्रकारची अस्वस्थता निर्माण होते. काही जणांना आनंद होतो, काही जण त्या सौंदर्याची प्रशंसा करतात, तर काही जण स्वतःला त्या व्यक्तीच्या तुलनेत कमी समजू लागतात. हीच भावना म्हणजे न्यूनगंड. पण हा न्यूनगंड नेमका का येतो? विशेषतः पौगंडावस्थेत असल्यापासूनच हा न्यूनगंड विकसित व्हायला सुरुवात होते. तारुण्यात हाच न्यूनगंड इतरांपेक्षा स्वतःला कुरूप किंवा सर्वसाधारण समजायला प्रवृत्त करतो. तारुण्यात जेंव्हा भिन्न लिंगी जोडीदाराची आवश्यकता असते त्यावेळी हाच न्यूनगंड आपल्या मेंदूवर वर्चस्व प्रस्थापित करतो. मग “मी सुंदर नाही” हा आपल्या मेंदूने दिलेला आदेश आपल्यामध्ये एकप्रकारची असुरक्षितता निर्माण करतो.

सुंदर व्यक्ती पाहून न्यूनगंड वाटणे ही स्वाभाविक भावना आहे, पण ती आपल्या मानसिकतेवर आणि आत्मविश्वासावर अवलंबून असते. समाजाने घालून दिलेल्या सौंदर्याच्या कल्पनांमध्ये अडकण्याऐवजी स्वतःच्या वैशिष्ट्यांचा सन्मान करणे आवश्यक आहे. सौंदर्यापेक्षा आत्मविश्वास, आत्मप्रेम आणि व्यक्तिमत्त्व जास्त महत्त्वाचे असते, आणि हे लक्षात ठेवले तर न्यूनगंडावर सहज विजय मिळवता येतो.

१) मानसशास्त्रीय कारणे :-

(अ) स्वतःच्या प्रतिमेबाबत असलेली असुरक्षितता :-

आपल्या स्वतःच्या शारीरिक रूपाबाबत किंवा संपूर्ण व्यक्तिमत्त्वाबाबत असलेल्या असुरक्षित भावना न्यूनगंड वाढवतात. जर एखाद्याला स्वतःच्या सौंदर्याबाबत किंवा व्यक्तिमत्त्वाबाबत नकारात्मक दृष्टिकोन असेल, तर दुसऱ्या व्यक्तीचे सौंदर्य पाहून त्याला स्वतःची उणीव जाणवते.

(ब) तुलना करण्याची नैसर्गिक प्रवृत्ती :-

आपल्या मेंदूला तुलना करणे सहजसाध्य आहे. कोणताही नवा अनुभव आला की आपण तो आधीच्या गोष्टींशी जोडतो. त्यामुळे जेव्हा आपल्यापेक्षा अधिक आकर्षक व्यक्ती समोर येते, तेव्हा आपण नकळत स्वतःची तुलना सुरू करतो. जर आपल्याला वाटले की आपण त्या व्यक्तीइतके आकर्षक नाही, तर न्यूनगंड वाढतो.

(क) अपुऱ्या आत्मविश्वासामुळे वाढलेली भीती :-

आत्मविश्वास अभावाने न्यूनगंड निर्माण होतो. जर एखाद्या सुंदर व्यक्तीसमोर उभं राहिल्यावर आपल्याला लाज, संकोच किंवा अस्वस्थता वाटत असेल, तर हे अपुऱ्या आत्मविश्वासाचं लक्षण आहे.

२) सामाजिक कारणे :-

(अ) सौंदर्याच्या व्याख्या आणि समाजाची अपेक्षा :-

आपल्या सभोवतालचा समाज सौंदर्याची एक ठराविक व्याख्या घालून देतो. उदा. – गोरी त्वचा, सुडौल शरीरयष्टी, आकर्षक चेहरा यांना सौंदर्याची प्रतीके मानले जाते. जेव्हा आपण या समाजमान्य निकषांमध्ये बसत नाही, तेव्हा न्यूनगंड जाणवतो.

(ब) सोशल मीडियाचा परिणाम :-

इंस्टाग्राम, फेसबुक, चित्रपट, जाहिराती यांमध्ये दाखवले जाणारे सौंदर्य हे अतिरेकी असते. फिल्टर्स, मेकअप आणि अँगल्समुळे ते खरे सौंदर्य नसून एक कृत्रिम प्रतिमा असते. पण आपण सतत अशा प्रतिमा पाहत असल्याने, त्यांना प्रत्यक्षात भेटल्यावर आपल्याला स्वतःची उणीव जाणवते.

(क) बालपणातील संस्कार आणि अनुभव :-

आपण लहान असताना आपल्याला नेहमी सांगितले जाते की सुंदर दिसणारे लोक यशस्वी होतात, त्यांना चांगली संधी मिळते, त्यांच्यावर लोक आकर्षित होतात. हे सतत ऐकत आल्यामुळे आपल्या मनातही सौंदर्याला अधिक महत्त्व दिले जाते. परिणामी, सुंदर व्यक्ती समोर आली की आपल्याला न्यूनगंड वाटतो.

३) वैयक्तिक कारणे :-

(अ) प्रेमाच्या किंवा नातेसंबंधाच्या संदर्भातील भीती :-

जर कोणी एखाद्या व्यक्तीकडे आकर्षित झाले असेल आणि त्या व्यक्तीचे सौंदर्य खूप जास्त असेल, तर त्या व्यक्तीला आपल्यासाठी आपण पुरेसे आहोत का? हा प्रश्न पडतो. हा न्यूनगंड आपल्याला स्वतःला कमी लेखण्यास भाग पाडतो.

(ब) पूर्वानुभवांचा प्रभाव :-

जर पूर्वी एखाद्या प्रसंगी आपल्याला आपल्या रूपावरून किंवा व्यक्तिमत्त्वावरून कुणीतरी कमी लेखलं असेल, चिडवलं असेल किंवा नाकारलं असेल, तर त्याचा खोलवर परिणाम होतो. त्यामुळे जेव्हा पुन्हा तशा सौंदर्याची व्यक्ती समोर येते, तेव्हा त्या जुन्या भावना जाग्या होतात.

(क) आत्मस्वीकृतीचा अभाव :-

आपण जसे आहोत तसे स्विकारण्याची आणि प्रेम करण्याची वृत्ती असेल, तर न्यूनगंड वाटत नाही. पण जर आपल्याला स्वतःत कमतरता वाटत असतील, तर समोरच्या आकर्षक व्यक्तीमुळे त्या उणिवा अधिक स्पष्ट वाटू लागतात.

न्यूनगंडावर उपाय कसे करायचे? :-

१) तुलना करणे थांबवा – प्रत्येक व्यक्ती वेगळी असते. सौंदर्य, यश, व्यक्तिमत्त्व यामध्ये तुलना करण्यापेक्षा स्वतःच्या चांगल्या गोष्टींवर लक्ष द्या.
२) सोशल मीडियाचा प्रभाव कमी करा – ऑनलाईन दिसणारे सौंदर्य वास्तव नसते, त्यामुळे त्याला प्रमाण मानू नका.
3) आत्मविश्वास वाढवा – तुमच्या कौशल्यांवर आणि गुणांवर विश्वास ठेवा. सौंदर्यानेच माणूस मोठा होत नाही.
4) स्वतःला स्वीकारा – तुमच्या शरीराचे, रंगाचे, वर्तनाचे, क्षमतेचे कौतुक करा.
5) नातेसंबंधांमध्ये प्रामाणिकपणा ठेवा – नुसत्या आकर्षणापेक्षा व्यक्तिमत्त्व अधिक महत्त्वाचे आहे.

:-Mukund Madhukar Hingne.