The Mahakumbh Mela in Prayagraj has sparked a respectful global discussion on Hindu spirituality, meditation, and yoga. Western countries have been fascinated by these ancient practices mentioned in Hindu scriptures for thousands of years. Their curiosity often brings them to India in search of authentic spiritual experiences.

However, in this very land of deep-rooted traditions, we witness the unfortunate commercialization of our own culture and heritage. Instead of genuine faith, blind superstition is being propagated by self-proclaimed “godmen,” their sprawling ashrams, and their devoted followers. As a result, the priceless disciplines of spirituality, meditation, and yoga are being tainted by deceit and hypocrisy.

Just as the sacred rivers of India require purification, so does the spiritual landscape of the country. While the government may take responsibility for cleaning the rivers, who will purify the custodians of faith?

Showmanship creates apathy and distrust among people towards genuinely effective practices. To build trust in essential life disciplines like yoga, meditation, and spirituality, their impact must be demonstrated through real practice, not just words. Therefore, those who truly practice these disciplines should be brought forward, while pretenders should be set aside. The effectiveness of any practice lies not in mere talk but in its tangible results!

Fraudulence Blurs Effectiveness :-

Many good practices are promoted to become widespread in society. However, some people engage in mere showmanship—either to prove themselves superior, stand out, or serve their commercial interests. As a result, the true essence and effectiveness of these practices fail to reach people. This problem is particularly damaging to spirituality, yoga, and meditation.

1. How Does Showmanship Affect These Practices? :-

i) It Reduces Credibility :-

When people focus only on the superficial aspects of a practice without understanding its core, it starts appearing ridiculous rather than meaningful. For example:

• Fake Meditation: Some people post pictures of themselves sitting in a meditative pose on social media, but they lack real experience with meditation. This makes others perceive meditation as mere drama rather than a profound practice.
• Commercialized Spirituality: Some self-styled gurus deliver grand sermons and establish their “Baba brands”, but their teachings often have little to do with true spiritual philosophy and lifestyle.

ii) It Creates Confusion Among People :-

• Showmen often present distorted versions of original concepts, leading to widespread misunderstanding. For example Misrepresentation of Yoga: Some people promote yoga as merely a set of physical exercises for flexibility, neglecting its deeper mental and spiritual benefits.
• Wrong Interpretation of Spirituality: Some so-called religious leaders present spirituality as nothing more than rituals and miracles, preventing people from accessing its real wisdom.

iii) It Destroys the Seriousness of These Practices

• When people perceive a practice as mere showmanship, they stop taking it seriously.
• Superficial Religious Gatherings: Many people attend sermons, listen to profound teachings, but make no changes in their real lives. As a result, such gatherings are dismissed as “just a pastime.”
• The Pandemic Boom of Online Yoga & Meditation: During lockdowns, numerous online meditation classes emerged. However, when people saw no real results, they began to believe these practices were just money-making schemes.

1. How to Preserve the Seriousness of These Practices? :-

i) Prioritize Action Over Empty Speeches

• Those who teach spirituality, yoga, or meditation must practice it regularly and demonstrate its real impact.
• People who genuinely share knowledge, rather than focus on showmanship, should be given more recognition.

ii) Focus on Real Experiences, Not Just Social Media Presence

• Instead of just posting pictures of meditation, people should share their real experiences.
• Yoga instructors should emphasize not only physical benefits but also mental and spiritual transformations.

iii) Set Boundaries for Commercialization :-

• Expose those who charge excessive fees for spirituality, yoga, or meditation without providing real value.
• Recognize and support those who genuinely teach these practice.
• Fraudulence and showmanship have diluted the essence of spirituality, yoga, and meditation. It is crucial to filter out pretenders and highlight those who truly embody these disciplines. Only then can these life-enhancing practices regain their lost credibility and impact.

“भोंदूगिरी हीच भारतीय ध्यान, योग आणि अध्यात्माची अडचण…!”

प्रयागराज येथील महाकुंभ मेळ्याने जगभरात हिंदूधर्माचे अध्यात्म, ध्यानधारणा, योगसाधना याविषयी अदबीने चर्चा सुरू आहे. हिंदुधर्मशास्त्रातून सांगितलेले अध्यात्म, ध्यानधारणा, योगसाधना याचे पाश्चात्य देशांना हजारो वर्षांपासून आकर्षण आहे. त्या उत्सुकतेतून ते भारतभेटीला येत असतात. या पार्श्वभूमीवर भारतात मात्र आपल्याच संस्कृती आणि परंपरांचा व्यवसाय मांडल्याचे विदारक चित्र पहायला मिळते. श्रध्देपेक्षा अंधश्रध्देचे स्तोम माजविणारे भोंदू महाराज, त्यांचे मठ आणि शिष्यगण नावाची पिलावळ यामध्ये अध्यात्म, योगसाधना आणि ध्यानधारणा या अमूल्य संस्कारसाधना मलिन होऊ लागल्या आहेत. पवित्र नद्यांच्या शुध्दीकरणासोबतच हे शुद्धीकरण आवश्यक झाले आहे. नद्यांचे शुद्धीकरण हा सरकारचा विषय होईल, पण धर्ममार्तंडांचे शुद्धीकरण कोण करणार…?

दिखावा करणाऱ्यांमुळे लोकांमध्ये चांगल्या उपायांबद्दल अनास्था आणि अविश्वास निर्माण होतो. योग, ध्यान, अध्यात्म यांसारख्या जीवनसत्त्वांच्या संकल्पनांवर विश्वास ठेवण्यासाठी त्याचा प्रभाव प्रत्यक्ष कृतीतून दाखवण्याची गरज आहे. त्यामुळे, दिखावा करणाऱ्यांना डावलून खऱ्या अर्थाने या गोष्टींचा सराव करणाऱ्या लोकांना पुढे आणले पाहिजे. उपायांचा प्रभाव त्यावर बोलण्यात नव्हे, तर त्याच्या परिणामकारक अमलात आहे!

भोंदूगिरीमुळे परिणामकारकता धूसर :-
अनेक चांगल्या गोष्टी समाजात रुळाव्यात म्हणून त्यांचे प्रचार व प्रसार होतात. मात्र, काही लोक या गोष्टींचा केवळ दिखावा करतात, त्यातून स्वतःला श्रेष्ठ किंवा वेगळे सिद्ध करण्याचा प्रयत्न करतात, किंवा केवळ व्यावसायिक स्वार्थ साधतात. त्यामुळे त्या उपायांचा गंभीर आणि परिणामकारक उपयोग लोकांना समजत नाही. याचा सर्वाधिक फटका अध्यात्म, योग, आणि ध्यानधारणा यासारख्या विषयांना बसतो.

१. दिखाव्याचा प्रभाव उपायांवर कसा पडतो? :-

i) उपायांची विश्वासार्हता कमी होते :-

जेव्हा लोक एखाद्या विषयाचा केवळ बाह्य देखावा करून त्याचा गाभा समजून घेत नाहीत, तेव्हा तो उपाय हास्यास्पद वाटू लागतो. उदाहरणार्थ:

• ध्यानधारणेचा दिखावा: काही लोक सोशल मीडियावर शांत बसल्याचे फोटो पोस्ट करतात, पण प्रत्यक्षात त्यांना ध्यानधारणेचा अनुभव नसतो. त्यामुळे इतर लोकांना असे वाटते की ध्यान म्हणजे केवळ नाटक आहे.
• अध्यात्माचा बाजार: काही गुरू मोठमोठे प्रवचने देऊन आपले बाबा-ब्रँड तयार करतात, पण प्रत्यक्ष अध्यात्माचे तत्वज्ञान आणि जीवनशैलीशी त्यांचा काहीही संबंध नसतो.

ii) लोकांमध्ये गोंधळ निर्माण होतो :-

दिखावा करणारे लोक अनेकदा मूळ संकल्पना चुकीच्या पद्धतीने मांडतात. त्यामुळे सामान्य लोक खरं काय आणि खोटं काय याबाबत संभ्रमात पडतात. उदाहरणार्थ:

• योगाचा चुकीचा प्रचार: काही जण योग म्हणजे केवळ शरीराला लवचिक बनवणाऱ्या कसरती असा प्रचार करतात. त्यामुळे योगाच्या मानसिक आणि आध्यात्मिक फायद्यांकडे दुर्लक्ष होते.
• अध्यात्माचे चुकीचे अर्थ लावणे: काही तथाकथित धार्मिक नेते “अध्यात्म” म्हणजे केवळ कर्मकांड आणि चमत्कार असे भासवतात, त्यामुळे खऱ्या आत्मज्ञानापर्यंत लोक पोहोचू शकत नाहीत.

iii) उपायांबाबतची गंभीरता नष्ट होते :-

• लोकांच्या मनात जर एखाद्या उपायाबद्दल “हे तर केवळ दिखावा आहे” अशी भावना निर्माण झाली, तर त्या उपायाकडे गांभीर्याने पाहिले जात नाही.
• सत्संग आणि धार्मिक प्रवचनांमधील दिखावा – काही लोक प्रवचनांमध्ये जातात, मोठमोठ्या गोष्टी ऐकतात, पण प्रत्यक्ष जीवनात काहीही बदल करत नाहीत. त्यामुळे सत्संगाला “केवळ टाइमपास” म्हणून हिणवले जाते.
• लॉकडाऊनदरम्यान ऑनलाईन योग आणि ध्यानाचे मार्केट – अनेक जण सोशल मीडियावर ध्यानधारणेच्या क्लासेस घेत होते, पण प्रत्यक्ष परिणाम दिसले नाहीत. त्यामुळे लोकांमध्ये “हे सगळे फक्त पैसे कमवण्याचे साधन आहे” अशी भावना निर्माण झाली.

२. उपायांचे गांभीर्य टिकवण्यासाठी काय करायला हवे? :-

i) कृतीशून्य भाषणांपेक्षा प्रत्यक्ष आचरणाला महत्त्व द्यावे.

• जो व्यक्ती अध्यात्म, योग किंवा ध्यानधारणा शिकवत असेल, त्याने स्वतः त्याचा नियमित सराव करावा आणि त्याचे परिणाम लोकांना दाखवावे.
• दिखावा न करता साधेपणाने विचार मांडणाऱ्या लोकांना प्राधान्य द्यावे.

ii) फक्त सोशल मीडिया इमेज नव्हे, तर खऱ्या अनुभवांवर भर द्यावा

• ध्यानधारणेचा फोटो टाकण्याऐवजी, लोकांनी त्याचा अनुभव कसा घेतला हे सांगावे.
• योग शिकवणाऱ्या व्यक्तींनी त्याचा केवळ शारीरिक नव्हे, तर मानसिक आणि आत्मिक प्रभाव कसा पडतो हे सांगायला हवे.

iii) व्यावसायिक स्वरूपाला मर्यादा घालाव्यात

• अध्यात्म, योग किंवा ध्यानधारणेच्या नावाखाली अवाजवी पैसे उकळणाऱ्या लोकांना उघडकीस आणावे.
• या गोष्टी खऱ्या अर्थाने शिकवणाऱ्या लोकांचा सन्मान करावा आणि त्यांना प्रोत्साहन द्यावे.

:-Mukund Madhukar Hingne.