From a simple cold to body aches, fever, digestive issues, or mild infections — every time we visit a doctor, we undergo a check-up and come back with a list of prescribed medicines. Often, we are given a substantial stock of tablets. But many times, we recover within a few days, and the remaining medicines end up stored in some cupboard… eventually, they are thrown away as waste.
But this raises a question — why do these medicines remain unused? And what exactly is the role of doctors in this?
These days, hospitals often have “medical stores” set up right within their premises. Though the stated purpose is ‘for the convenience of patients,’ it does raise suspicions about the doctors’ intentions.
The issue of "unused medicines" is not limited to pharmaceutical companies or doctors alone — it is also closely related to our own behavior. Only when we take responsibility for our own health can we avoid excessive medication, unnecessary expenses, and harm to the environment.
"Medicines should not remain unused, health should."
To achieve this, we must become responsible and aware citizens.
- Reasons Why Medicines Remain Unused :-
◾ Patient Recovers Early – But Doesn’t Complete the Course :-
Doctors often prescribe a 5-day course of medicines, but if the patient feels better by the second or third day, they stop taking the medicines. As a result, the remaining doses go unused.
◾ Fixed Packaging of Medicines :-
Tablets are often sold in fixed packs of 10, 15, or 20. Even if the doctor prescribes a course of only 6 tablets, the patient has to buy a pack of 10. The leftover tablets accumulate.
◾ Doctors’ Prophylactic Approach :-
Sometimes, doctors prescribe a higher dose to ensure complete eradication of the illness. If medicines are stopped as soon as symptoms disappear, the disease might return. Hence, doctors prescribe the full course.
- Why Do Doctors Prescribe Extra Medicines? – A Topic of Debate :-
◾ Patient Expectations :-
Many patients believe that they must receive medicines when they visit a doctor. If they get fewer medicines, some feel the doctor hasn’t treated them properly. So, some doctors prescribe more medicines just to boost patient confidence.
◾ Influence of Pharmaceutical Companies :-
It is often alleged that some doctors are indirectly lured by pharmaceutical companies to prescribe specific brands of medicines. These incentives may include:
- Gifts
- Sponsorship for medical conferences
- Sponsored national and international trips
But here’s an important point –
Not all doctors are the same. Many still treat patients with sincerity and prescribe only what is essential. Therefore, it is unfair to make a blanket accusation that all doctors are influenced by pharma companies.
- What Happens to the Unused Medicines? :-
◾ Stockpiling at Home, Eventually Waste:
Unused medicines are stored at home and, over time, they expire and are thrown away. Improper disposal can harm the environment.
◾ Self-Medication – A Risky Habit:
Sometimes, people reuse leftover medicines without proper diagnosis. Taking medicine without knowing the exact illness can be harmful. It may lead to side effects, allergic reactions, or incorrect treatment.
◾ Medicine Bank – A Positive Initiative:
Some voluntary organizations collect unused medicines (still within the expiry date and with unopened packaging) and distribute them free to needy patients. This is a valuable concept, but it hasn’t yet gained widespread acceptance in society.
- What Can Be Done? – Some Guidelines :-
- Doctors should prescribe medicines with the most accurate dosage and duration possible.
- Patients should follow the prescribed course completely and not stop medicines midway.
- Pharmaceutical companies should offer smaller packaging options.
- Leftover medicines should be disposed of responsibly or donated to registered medicine banks.
- Governments and NGOs should conduct awareness campaigns about this issue.
“औषधं का उरतात?-एक विचाराप्रवृत्त करणारा प्रश्न”
साध्या सर्दीपासून ते अंगदुखी, ताप, पचनतंत्रातील त्रास किंवा अंगात येणाऱ्या सौम्य जंतुसंसर्गापर्यंत – प्रत्येकवेळी आपण डॉक्टरकडे जातो, तपासणी होते आणि औषधांची यादी हातात येते. काही वेळेस गोळ्यांचा भरपूर साठा दिला जातो. पण कित्येक वेळा असं दिसून येतं की, काही दिवसांतच आपण बरे होतो आणि उरलेली औषधं त्या-त्या कपाटात साठून राहतात… शेवटी, कचऱ्यात जातात!
पण हाच एक प्रश्न डोकावतो – ही औषधं उरतात तरी का? आणि यात डॉक्टरांची भूमिका नेमकी काय असते? अलीकडे हॉस्पिटलच्या आवारातच “मेडिकल स्टोअर” थाटलेले असते. ‘रुग्णांच्या सुविधेसाठी’ असा उदात्त हेतू त्यामागे असला तरी डॉक्टरांवर त्यामुळे शंका घेतली जाते.
"औषधं उरतात" हा फक्त औषध कंपन्या किंवा डॉक्टरांपुरता प्रश्न नाही. हे आपल्याही वागणुकीशी निगडीत आहे. स्वतःच्या आरोग्याची जबाबदारी घेतली, तरच औषधांचा अतिरेक, अनावश्यक खर्च आणि पर्यावरण हानी टाळता येऊ शकते.
"औषधं उरू नयेत, आरोग्य उरावं" – यासाठी आपल्याला सजग नागरिक होणं आवश्यक आहे.
१. औषधं शिल्लक राहण्यामागची कारणं :-
◾ रुग्ण लवकर बरा होतो – पण कोर्स पूर्ण करत नाही :-
डॉक्टरांनी औषधांचा ५ दिवसांचा कोर्स सांगितलेला असतो, पण दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या दिवशीच रुग्ण स्वतःला बरे वाटल्यामुळे औषध घेणं थांबवतो. परिणामी औषधं उरतात.
◾ औषधांचे फिक्स पॅकिंग :-
गोळ्यांचे पॅक अनेकदा १०, १५ किंवा २० गोळ्यांचे असतात. जर डॉक्टरांनी ६ गोळ्यांचा कोर्स दिला, तरी दुकानातून १० गोळ्यांचं पॅकच मिळतो. शिल्लक गोळ्यांचा साठा वाढतो.
◾ डॉक्टरांकडून ‘प्रोफिलॅक्टिक’ दृष्टिकोन :-
कधी कधी डॉक्टर संपूर्ण आजाराचं निवारण होण्यासाठी जास्तीचा डोस देतात. लक्षणं गेली म्हणून औषधं थांबवली, तर आजार परत होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे डॉक्टर पूर्ण कोर्स देतात.
२. डॉक्टर औषधं जास्त का देतात? – एक चर्चेचा मुद्दा
◾ रुग्णाच्या मानसिक अपेक्षा :-
“डॉक्टरकडून औषधं मिळाली पाहिजेत,” असा समज अनेक रुग्णांमध्ये असतो. औषधं कमी मिळाली, तर काहीजण समजतात की डॉक्टर योग्य इलाज करत नाहीत. यामुळे काही डॉक्टर ‘मनोबलासाठी’ अधिक औषधं prescribe करतात.
◾औषध कंपन्यांच्या प्रभावाचा प्रश्न :-
फार्मास्युटिकल कंपन्यांनी विशिष्ट ब्रँडची औषधं prescribe करण्यासाठी काही डॉक्टरांना अप्रत्यक्ष फायद्याचं आमिष दाखवलं जातं, असा आरोप होतो. यात:
- गिफ्ट्स,
- वैद्यकीय परिषदा (conference) प्रायोजित करणे,
- देश-विदेशातील सहली देणे यांचा समावेश होतो.
पण इथे एक महत्त्वाचं मुद्दा आहे –
सर्व डॉक्टर असे नसतात. अनेक डॉक्टर आजही निस्वार्थ भावनेने रुग्णाची काळजी घेतात आणि अत्यावश्यक तेवढीच औषधं देतात. म्हणून “सर्व डॉक्टर फार्मा कंपन्यांचे हस्तक आहेत” असा सरसकट आरोप योग्य ठरत नाही.
३. उरलेल्या औषधांचं काय?
◾ घरात साठा आणि नंतर कचरा :-
उरलेली औषधं घरी ठेवली जातात, कालांतराने त्यांच्या वापरायोग्यता संपते आणि ती कचऱ्यात फेकली जातात. चुकीच्या पद्धतीने फेकलेली औषधं पर्यावरणाला हानी पोहोचवू शकतात.
◾ स्वतःहून पुन्हा वापर – एक धोका :-
कधी कधी आपण पूर्वी उरलेली औषधं स्वतःहून पुन्हा घेतो. पण नेमका आजार काय आहे हे न समजता औषधं घेणं – हे चुकीचं आणि घातक असतं. त्याचे परिणाम साइड इफेक्ट्स, अॅलर्जी किंवा अयोग्य उपचार स्वरूपात समोर येतात.
◾ औषध बँक – एक सकारात्मक संकल्पना :-
काही स्वयंसेवी संस्था उरलेली औषधं (जे वेळेत वैध आहेत आणि पॅक उघडलेले नाहीत) जमा करून गरजू रुग्णांना मोफत पुरवतात. ही संकल्पना फार महत्त्वाची आहे, पण अजूनही ती समाजात व्यापक प्रमाणात रुजलेली नाही.
४. काय करता येईल? – काही मार्गदर्शन
- डॉक्टरांनी औषधं prescribe करताना शक्य तितकी अचूक मात्रा आणि कालावधी द्यावा.
- रुग्णांनी डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार पूर्ण कोर्स घ्यावा आणि औषधं मध्येच थांबवू नयेत.
- औषध कंपन्यांनी छोटी पॅकेजिंग उपलब्ध करून द्यावं.
- शिल्लक औषधांची जबाबदारीने विल्हेवाट लावावी किंवा नोंदणीकृत औषध बँकेमध्ये द्यावीत.
- सरकार किंवा NGOs कडून याबाबत जनजागृती मोहिमा राबवल्या जाव्यात.
:-Mukund Madhukar Hingne.
avatibhavati.com 
यावर आपले मत नोंदवा