The hallmark of a cultured and enlightened society is rational thinking, fact-based discussions, and meaningful dialogue. But when evils like rumors, deceit, and personality worship take root in society, it loses its direction. This must be considered a psychological, social, and intellectual epidemic. Especially in societies with a high proportion of multi-religious populations and a large number of uneducated or semi-educated people, this social disease of idolizing individuals and spreading rumors and lies often originates from various tensions and economic disparities.

For a society to be truly healthy, not just physical but also intellectual and mental well-being are essential. A society trapped in the web of rumors, lies, and personality worship loses its sense of reason. Therefore, staying alert, seeking the truth, and encouraging rational discourse is the truest form of social service in today’s times.

---

1. Nature and Impact of Rumors :-

• A rumor is information spread without factual basis, which increases fear, instability, and misunderstandings.
• Due to social media, the frequency and speed of rumors have significantly increased.
• Rumors can lead to religious, social, or political tensions.
• Example: Any “forwarded” message received on WhatsApp is often shared without thoughtful reading or verification.

---

2. Lies or False Claims :-

• Often, political figures, self-proclaimed experts, or propaganda machinery spread false claims to confuse the public.
• Sometimes, society blindly believes such falsehoods on a large scale.
• Important decisions are made based on incorrect or misleading information.

---

3. Personality Worship: A Modern Blind Faith :-

• Even if a person is performing well, worshipping them blindly like a deity is harmful to society.
• Personality worship suppresses free thought, deifies individuals, and normalizes even their wrong actions.
• This discourages people from questioning and leads to a dangerous “leader-devotee” kind of dialogue.

---

4. Root Causes of This Social Disease :-

• Decline in the habit of critical thinking
• Half-baked reading, ignorance, and emotional reactions
• Unrestricted and uncontrolled use of social media
• Lack of reasoning and analytical thinking in the education system

---

5. What’s the Solution? :-

• Verifying every piece of information (fact-checking)
• Respecting freedom of thought and differing opinions
• Incorporating logic and reasoning into education
• Evaluating media and leaders based on their work, not through blind faith

---

“अफवा, थापा आणि व्यक्तिपूजा : एक सामाजिक आजार…!”

सुसंस्कृत आणि सुजाण समाजाची ओळख म्हणजे विवेकी विचार, तथ्याधिष्टीत चर्चा आणि सुसंवाद. पण जेंव्हा समाजात अफवा, खोटेपणा आणि व्यक्तिपूजेसारखे विकार मुळापर्यंत पोहोचतात, तेंव्हा तो समाज दिशाहीन होतो. ही एक मानसिक, सामाजिक आणि बौद्धिक महामारीच मानावी लागेल. विशेषतः ज्या समाजात बहुधर्मीय लोक आणि अशिक्षित व अर्धशिक्षितांचे प्रमाण अधिक असते अशा ठिकाणी विविध प्रकारचे ताण-तणाव आणि आर्थिक विषमतेमधून व्यक्तिस्तोम आणि अफवा-थापांचा हा सामाजिक आजार मूळ धरतो.

समाजाच्या सुदृढतेसाठी केवळ शारीरिक नव्हे, तर बौद्धिक आणि मानसिक आरोग्यही महत्वाचे आहे. अफवा, थापा आणि व्यक्तीपूजेच्या जाळ्यात अडकलेला समाज स्वतःचा विवेक गमावतो. म्हणूनच, सजग राहणे, सत्याचा शोध घेणे आणि विवेकी चर्चा वाढविणे हीच आजच्या काळात खरी समाजसेवा आहे.

---

१. अफवांचे स्वरूप आणि परिणाम :-

• अफवा म्हणजे वस्तुस्थितीशिवाय पसरवलेली माहिती, जी भीती, अस्थिरता आणि गैरसमज वाढवते.
• सोशल मीडियामुळे अफवांचे प्रमाण आणि वेग वाढला आहे.
• अफवांमुळे धार्मिक, सामाजिक किंवा राजकीय तणाव निर्माण होतो.
• उदाहरण :- व्हॉट्सअ‍ॅपवर आलेली कोणतीही “फॉरवर्डेड” बातमी लोक डोळसपणे न वाचताच पुढे पाठवतात.

---

२. थापा किंवा खोटे दावे :-

• अनेकदा राजकीय व्यक्ती, स्वयंघोषित तज्ज्ञ किंवा प्रचार यंत्रणा खोटे दावे करून जनतेला गोंधळात टाकतात.
• काही वेळा अशा थापांवर समाज मोठ्या प्रमाणात विश्वास ठेवतो.
• चुकीच्या माहितीच्या आधारे महत्त्वाचे निर्णय घेतले जातात.

---

३. व्यक्तिपूजा : एक अंधश्रद्धा :-

• एखादी व्यक्ती चांगली कामगिरी करत असली तरी तिचे अंधश्रद्धेप्रमाणे पूजन करणे हा समाजाचा घात करणारा प्रकार आहे.
• व्यक्तिपूजेमुळे विचार संपतात, व्यक्तीला देवपद दिलं जातं आणि चुकीचंही योग्य ठरतं.
• यामुळे प्रश्न विचारण्याची सवय मरते आणि ‘नेता-भक्त’ असा धोकादायक संवाद तयार होतो.

---

४. या सामाजिक आजारांची मूळ कारणं :-

• विचार करण्याची सवय कमी होणं
• अर्धवट वाचन, अज्ञान आणि भावनिक प्रतिक्रिया
• सोशल मीडियाचा अमर्याद आणि अनियंत्रित वापर
• शिक्षणात विवेक आणि विश्लेषणाचा अभाव

---

५. उपाय काय? :-

• प्रत्येक माहितीची पडताळणी करणं (fact-checking)
• विचारस्वातंत्र्य आणि मतभिन्नतेचा आदर राखणं
• शिक्षणपद्धतीत तर्कशक्ती आणि विवेक शिकवणं
• माध्यमांची आणि नेत्यांची अंधश्रद्धा न करता त्यांच्या कामावर आधारित मूल्यांकन करणं

---

:-Mukund Madhukar Hingne.