avatibhavati.com

“Ego arises from the feeling of doing good…!”

A human being is, by nature, a social creature. The inspiration to do something for the welfare of society naturally arises in their mind. Many noble deeds like altruism, service, and social reform begin with the purest of intentions. However, that same pure intention can, over time, take the form of ego, eventually leading to conflict, failure, and alienation.

This transformation is often very subtle — so much so that the person involved may not even realize it. In my 32 years of journalism, I have seen many social and political figures whom people initially regarded as role models. Some of their followers even went so far as to sacrifice their lives for them. But with time, the ego of such social leaders grew, and as a result, people turned away from them. In this article, we will take a detailed look at this process.

The feeling of "I am doing good for others" begins as a sacred one.
However, if ego begins to blossom from this feeling, the true purpose of the work is lost, and conflict takes root.
Therefore, every servant and worker must keep the flame of humility burning within their heart.
Work should not be done for personal glory, but as a duty — only then does social service become truly meaningful and capable of bringing satisfaction to oneself and to others.

(1) The Pure Motivation at the Beginning of Service

When a person begins working for the betterment of society, their mind is filled with a selfless desire — “May my efforts, however small, help improve others’ lives.”
This motivation is untouched by thoughts of personal status, fame, or gain.
Helping those in distress, bringing improvements in education or healthcare, fighting against social injustice — all such efforts usually begin with great selflessness.

(2) The Emergence of the ‘I’ Feeling

However, as one’s work becomes popular, recognition, honor, and prestige start flowing in from society.
Gradually, the personality begins to revolve around the word ‘I’ —
“I strive for society,”
“This happened because of my efforts,”
“Others are helped because of me” — such thoughts take root.

The taste of praise and awareness of one’s contributions slowly turn the person inward.
At a very subtle level, a sense of ego starts forming.

(3) The Growing Shadow of Ego

As the scope of work expands, the person begins to see themselves as indispensable.
A strong belief develops in their own decisions and opinions.
Other people’s views, criticism, or suggestions for change are often seen as mockery or opposition.

  • At this stage, the true purpose of the work begins to fade, and the person’s own shadow looms over the actual mission.
    A firm illusion forms — “I do everything,” “Without me, this work is incomplete.”

(4) The Seeds of Conflict

A mindset filled with ego usually cannot tolerate opposition.
Believing one’s methods to be supreme, other people’s suggestions, disagreements, or resistance are ignored.
This leads to a decrease in cooperation, broken relationships, and shadows over the original mission.

  • Often, the very society one worked so hard for starts to drift away.
    A sense of loneliness, failure, and unease begins to emerge.
    At that point, a worker may feel disheartened — “Despite all I’ve done, society is ungrateful.”

(5) Examples from History

History offers many such examples:

  • Some great social reformers, who initially carried out exceptional work, became so rigid in their views that they failed to adapt to the evolving needs of society.
  • Certain political leaders, who once fought fiercely for the public good, became engulfed by ego after attaining power.
  • Even some religious leaders who began their journey with service got trapped in their own aura, and the essence of their work was lost.

(6) Ways to Avoid Ego

  • Regular Self-Reflection
    Constantly asking oneself — Why am I doing this? For whom am I doing this? — helps keep the work rooted in its true purpose.
  • Seeing Oneself as a Medium
    Success is not solely due to one’s efforts but also due to favorable circumstances, societal readiness, and the support of others.
    Realizing that we are just instruments helps rein in ego.
  • Accepting Success and Failure Equally
    One should not become arrogant in success, nor disheartened in failure.
  • Accepting both with balance helps maintain a stable mind.
  • Cultivating Gratitude
    Acknowledging that society has given us the opportunity to serve and continuing the work as a duty — without ego — is true maturity.

“भले करण्याच्या भावनेतून निर्माण होतो अहंकार….!”

माणूस हा मूलतः समाजशील प्राणी आहे. समाजाच्या भल्यासाठी काही तरी करण्याची प्रेरणा त्याच्या मनात सहज उगम पावते. परोपकार, सेवा, समाजसुधारणा अशा अनेक कार्यांची सुरुवात ही अत्यंत निर्मळ भावनेतून होते. परंतु, हीच निर्मळ भावना वेळोवेळी अहंकाराचे रूप धारण करू शकते, आणि पुढे जाऊन संघर्ष, अपयश, दुराव्याचे कारण बनते.
हा प्रवास अत्यंत सूक्ष्म असतो — बऱ्याचदा स्वतः कार्य करणाऱ्यालाही ते जाणवत नाही. मी माझ्या ३२ वर्षांच्या पत्रकारितेच्या प्रवासात असे अनेक समाजकारणी आणि राजकारणी व्यक्ती पाहिल्या आहेत. ज्यांना सुरुवातीला लोकांनी आपले “आदर्श” बनवले. काही व्यक्तींसाठी तर त्यांच्या अनुयायांनी प्रसंगी आपल्या प्राणांची देखील आहुती दिली. मात्र अशा समाजनायकांचा कालांतराने अहंकार वाढला, याचा परिणाम म्हणजे लोकांनी त्यांच्याकडे पाठ फिरवली. या लेखात आपण या प्रक्रियेचा सविस्तर मागोवा घेऊ.

‘मी दुसऱ्याचे भले करतो’ या भावनेचा प्रारंभ पवित्र असतो.
परंतु, जर या भावनेतून अहंकार फुलू लागला तर, कार्याचा खरा हेतू हरवतो आणि संघर्ष जन्म घेतो.
त्यामुळे प्रत्येक सेवकाने, कार्यकर्त्याने आपल्या अंतःकरणात नम्रतेचा दीप तेवत ठेवायला हवा.
कार्य हे स्वतःच्या गौरवासाठी नव्हे, तर केवळ कर्तव्य म्हणून केले गेले, तरच समाजसेवा ही खरी अर्थपूर्ण होते आणि स्वतःला तसेच इतरांनाही समाधान देऊ शकते.

(१) कार्याच्या सुरुवातीची निर्मळ प्रेरणा

जेव्हा एखादी व्यक्ती समाजाच्या भल्यासाठी कार्य सुरू करते, तेव्हा तिच्या मनात “आपल्या प्रयत्नांमुळे इतरांचे जीवन थोडेसे का होईना, पण चांगले व्हावे” अशी निष्कलंक भावना असते.
या प्रेरणेमध्ये स्वतःच्या प्रतिष्ठेचा, कीर्तिचा किंवा लाभाचा विचार नसतो.
संकटग्रस्तांना मदत करणे, शिक्षण-आरोग्यासारख्या क्षेत्रात सुधारणा करणे, सामाजिक अन्यायाविरुद्ध लढा उभारणे — हे सर्व कार्य मोठ्या निःस्वार्थतेने सुरू होते.

(२) ‘मी’ या भावनेचा उगम

मात्र, समाजात आपले कार्य लोकप्रिय होऊ लागले की, समाजाकडून कौतुक, सन्मान, प्रतिष्ठा मिळू लागते.
हळूहळू ‘मी’ या शब्दाभोवती व्यक्तिमत्त्वाचा केंद्रबिंदू तयार होतो —
“मी समाजासाठी झटतो”,
“माझ्या प्रयत्नांनी हे घडले”,
“माझ्यामुळे इतरांना मदत होते” अशी भावनांची पेरणी होते.

प्रशंसेची चव आणि स्वतःच्या योगदानाची जाणीव या दोन्ही गोष्टी व्यक्तीला नकळत स्वतःकडे वळवतात.
अगदी सूक्ष्म पातळीवर एक अहंभाव आकार घेऊ लागतो.

(३) अहंकाराची वाढती छाया

जसजसे कार्याची व्याप्ती वाढते, तसतसे व्यक्ती स्वतःला अपरिहार्य समजू लागते.
स्वतःच्या निर्णयांवर, विचारांवर अपार विश्वास निर्माण होतो.
दुसऱ्यांचे मत, टीका, बदलाचा प्रस्ताव — हे सर्व उपहासाने किंवा विरोध म्हणून पाहिले जाते.

  • या अवस्थेत कार्याचा हेतू मागे पडतो आणि स्वतःची छायाच प्रत्यक्ष कार्यावर हावी होते.
    ‘मीच सर्व काही करतो’, ‘माझ्याशिवाय हे कार्य अपूर्ण आहे’ असा दृढ गैरसमज निर्माण होतो.

(४) संघर्षाची बीजे

अहंकाराने भरलेली वृत्ती सहसा विरोध सहन करत नाही.
स्वतःच्या कार्यपद्धतीला सर्वश्रेष्ठ समजून इतरांच्या सूचना, मतभेद, विरोध याकडे दुर्लक्ष केले जाते.
यातून सहकार्य कमी होते, नाते तुटतात, आणि कार्याच्या मूळ उद्दिष्टावर गडद सावल्या पडतात.

अनेक वेळा, ज्या समाजासाठी झटले, तोच समाज अशा व्यक्तीपासून दुरावा निर्माण करतो.
एकाकीपणा, अपयश, अस्वस्थता यांची सुरुवात होते.
तेव्हा कार्यकर्त्याच्या मनात “मी एवढं केलं तरीही समाज कृतघ्न आहे” असा खिन्नतेचा सूर उमटतो.

(५) इतिहासातील उदाहरणे

इतिहासात आपल्याला याची अनेक उदाहरणे आढळतात:

  • काही थोर समाजसुधारक, ज्यांनी सुरुवातीला लोकोत्तर कार्य केले, त्यांनी पुढे आपल्या मतांना इतके चिकटून राहिले की, बदलत्या समाजाच्या गरजांना ते सामोरे जाऊ शकले नाहीत.
  • काही राजकीय नेते, ज्यांनी जनतेच्या हितासाठी मोठे संघर्ष केले, तेच सत्ता मिळाल्यानंतर अहंकाराने ग्रासले गेले.
  • काही धार्मिक नेतृत्वानेही सेवा कार्यातून प्रवास सुरू केला, पण पुढे स्वतःच्या वलयात अडकून त्यांच्या कार्याची फलश्रुती हरवली.

(६) अहंकार टाळण्याचे उपाय

  • नित्य आत्मपरीक्षण

सतत स्वतःला विचारणे — मी का करत आहे? कुणासाठी करत आहे? यामुळे आपली कार्याची नाळ मूळ हेतूशी जोडलेली राहते.

  • स्वतःला माध्यम समजणे

कार्य घडते ते केवळ आपल्या प्रयत्नांनी नव्हे, तर अनुकूल संधी, समाजाची तयारी, इतरांचा पाठिंबा यामुळे घडते. आपण केवळ एक साधन आहोत, या जाणीवेने अहंकाराला वेसन घातली जाते.

  • यश-अपयशाचा समत्वाने स्वीकार

यश मिळाले तरी उन्मत्त होऊ नये, आणि अपयश आले तरी खचून जाऊ नये. दोन्ही गोष्टींना समत्वाने स्वीकारले तर मन अधिक स्थिर राहते.

  • कृतज्ञतेची वृत्ती

समाजाने आपल्याला कार्याची संधी दिली, त्याचे ऋण मानणे आणि अहंकार न बाळगता आपले कर्तव्य म्हणून कार्य करत राहणे ही खरी परिपक्वता आहे.

:-Mukund Madhukar Hingne.

यावर आपले मत नोंदवा

Comments (

0

)