Since man is a social being, he constantly seeks assurance of his own existence and place in the world. When this assurance is lacking, the feeling of insecurity takes root in the mind. At times, this feeling makes a person more cautious, but at other times, it negatively affects their decision-making ability, thought process, and relationships.
Though insecurity is a natural emotion, when it grows beyond a certain limit, a person begins to feel increasingly helpless. Their behavior changes, thoughts become conflicted, and self-confidence starts to crumble.
This feeling doesn’t just affect personal life; it also influences one’s behavior in professional, social, and political spheres. Therefore, it is extremely important to understand how insecurity arises, how it grows, and how to deal with it.
Though insecurity is an inevitable emotion, our mental well-being and life decisions depend on how we accept and handle its influence. With the right perspective and self-awareness, this emotion can help us grow — otherwise, it can break us down.
💢The Feeling of Insecurity: A Natural Process
Insecurity is a natural reaction of the human mind. When faced with uncertainty, the unknown, or situations beyond our control, the mind becomes restless, and the feeling of insecurity arises. For example, the departure of a loved one, a crisis at work, or a change in social status can all trigger this emotion. Initially, this feeling helps keep a person alert and supports appropriate decision-making according to the situation.
💢Positive Effects of Insecurity
When present in moderation, insecurity can serve as a motivating force. It pushes individuals to learn more and prove themselves. A teacher strives to teach better, a student works harder, and a worker tries to improve their skills — all driven by a slight sense of insecurity about their current standing. In this way, the emotion serves as a kind of ‘cautious warning.’
💢Excess Insecurity and Its Consequences
However, when insecurity becomes excessive, it begins to eat away at a person from within. They become trapped in a cycle of fear, doubt, and inferiority. Such individuals tend to mistrust others, question their own decision-making abilities, and often make poor choices. If this state continues over time, it can severely affect mental health.
💢Insecurity in Relationships
When insecurity enters relationships, the foundation of trust begins to shake. In relationships based on love, friendship, or cooperation, the absence of mutual trust allows room for suspicion, fear, and jealousy. Questions like “Am I important to them?” or “Will they leave me?” reduce open communication, bringing the relationship to the verge of breakdown.
💢Impact on Social and Professional Life
Insecurity is not limited to personal life. Many people feel restless in their efforts to maintain social status or gain respect. Fear of competition, comparison, and failure can push them to pull others down. In the workplace, this feeling often leads to blame games and office politics. As a result, groupism, mistrust, and failure increase within organizations.
💢Overcoming Insecurity and Befriending Oneself
To confront this emotion, the first step is self-awareness, self-trust, and self-acceptance. One must let go of the pressure to be ‘perfect’ and instead acknowledge their limitations. Positive communication, the right circle of friends, introspection, and, if needed, professional help from a psychologist can help manage and reduce insecurity effectively.
“स्वतःच्या अस्तित्वाच्या खात्रीपोटीच असुरक्षितता निर्माण होते…!”
माणूस सामाजिक प्राणी असल्यामुळे त्याला सतत स्वतःच्या अस्तित्वाची आणि स्थानाची खात्री हवी असते. ही खात्री नसेल, की असुरक्षिततेची भावना मनात रुजते. काही वेळा ही भावना माणसाला सावध करते, तर कधी ती त्याच्या निर्णयक्षमतेवर, विचारशक्तीवर आणि नातेसंबंधांवर वाईट परिणाम करते.
असुरक्षितता ही नैसर्गिक भावना असली, तरी ती अधिक प्रमाणात वाढली की, माणूस स्वतःला अधिकच असहाय्य वाटू लागतो. त्याचे वागणे बदलते, विचार द्विधा होतात, आणि आत्मविश्वास ढासळतो.
ही भावना केवळ वैयक्तिक जीवनातच नव्हे तर व्यावसायिक, सामाजिक, राजकीय पातळीवरही माणसाच्या वागणुकीवर परिणाम घडवते. म्हणूनच, असुरक्षिततेची भावना कशी निर्माण होते, ती कशी वाढते आणि तिच्याशी सामना कसा करावा, हे समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
असुरक्षितता ही टाळता येणार नाही अशी भावना असली तरी तिचा प्रभाव आपण कसा स्वीकारतो आणि हाताळतो, यावर आपलं मानसिक आरोग्य आणि आयुष्यातील निर्णय अवलंबून असतात. योग्य दृष्टीकोन आणि आत्मसमज असली, की ही भावना आपल्याला घडवू शकते – नाहीतर ती आपल्याला खचवू शकते.
💢असुरक्षिततेची भावना: एक नैसर्गिक प्रक्रिया
असुरक्षितता ही माणसाच्या मनाची नैसर्गिक प्रतिक्रिया आहे. काही अनिश्चित, अज्ञात किंवा नियंत्रणाबाहेरच्या गोष्टींमुळे मन अस्वस्थ होते आणि असुरक्षिततेचा अनुभव येतो. उदाहरणार्थ, एखाद्या प्रिय व्यक्तीचे दूर जाणे, नोकरीवरील संकट, समाजातील स्थान बदलणे – या सगळ्यांमुळे ही भावना उमटते. सुरुवातीला ही भावना माणसाला सतर्क ठेवते आणि प्रसंगानुसार योग्य निर्णय घेण्यासाठी मदत करते.
💢असुरक्षिततेचे सकारात्मक परिणाम
असुरक्षितता काही प्रमाणात असेल तर ती माणसाला पुढे जाण्याची प्रेरणा देते. हीच भावना माणसाला अधिक शिकलं पाहिजे, स्वतःला सिद्ध केलं पाहिजे, असं वाटायला लावते. एक शिक्षक अधिक चांगलं शिकवण्यासाठी, एक विद्यार्थी अधिक अभ्यासासाठी, आणि एक कामगार अधिक कौशल्यासाठी प्रयत्नशील होतो – कारण त्याला स्वतःच्या स्थितीबाबत थोडी असुरक्षितता वाटते. योग्य प्रमाणात असलेली ही भावना एक प्रकारची ‘सावध चेतावणी’ ठरते.
💢असुरक्षिततेचा अतिरेक आणि त्याचे परिणाम
मात्र हीच असुरक्षितता जास्त प्रमाणात वाढली, की ती माणसाला आतून पोखरायला लागते. तो सतत भीती, शंका, न्यूनगंड यांच्या गर्तेत अडकतो. अशावेळी माणूस इतरांवर अविश्वास दाखवतो, स्वतःच्या निर्णयशक्तीवर शंका घेतो, आणि अनेकदा चुकीचे निर्णय घेतो. ही अवस्था दीर्घकाळ राहिल्यास मानसिक आरोग्यावर गंभीर परिणाम होतो.
💢नातेसंबंधांतील असुरक्षितता
संबंधांमध्ये असुरक्षितता निर्माण झाली, की विश्वासाचा पाया डगमगतो. प्रेम, मैत्री, सहकार्य अशा नात्यांमध्ये जर एकमेकांवर विश्वास नसेल, तर संशय, भीती आणि मत्सर यांना जागा मिळते. “मी याच्या दृष्टीने महत्त्वाचा आहे का?” किंवा “तो मला सोडून जाईल का?” अशा शंकांनी नात्यांतील संवाद कमी होतो आणि नातं तुटीच्या उंबरठ्यावर येऊन पोहोचतं.
💢सामाजिक आणि व्यावसायिक क्षेत्रातील परिणाम
असुरक्षितता फक्त वैयक्तिक आयुष्यात मर्यादित राहत नाही. समाजात स्थान टिकवण्यासाठी, मान-सन्मान मिळवण्यासाठी अनेकजण अस्वस्थ होतात. स्पर्धा, तुलना आणि अपयश यांच्या भीतीमुळे ते इतरांना खाली खेचण्याचा प्रयत्न करतात. ऑफिसमध्ये एकमेकांना टांगायला, राजकारण करायला हीच भावना कारणीभूत ठरते. त्यामुळे संघटनांमध्ये गटबाजी, अविश्वास आणि अपयश वाढतं.
💢असुरक्षिततेवर उपाय आणि स्वतःशी मैत्री
या भावनेशी सामना करण्यासाठी सर्वात आधी स्वतःची ओळख, स्वतःवरील विश्वास आणि स्वीकृती आवश्यक आहे. ‘आपण सर्वकाही परिपूर्ण असायला हवं’ हा दडपणाचा विचार सोडून, आपल्यातील मर्यादा समजून घेतल्या पाहिजेत. सकारात्मक संवाद, योग्य मित्रमंडळी, आत्मपरीक्षण आणि गरज असल्यास मानसोपचारतज्ज्ञांची मदत घेतल्यास ही भावना नियंत्रित करता येते.
:-Mukund Madhukar Hingne.
avatibhavati.com 
यावर आपले मत नोंदवा